San Michele (aveva un gallo) - Θανάσης Παπακωνσταντίνου

    Το τραγούδι του Θανάση Παπακωνσταντίνου "San Michele" δεν χρειάστηκε καν να ηχογραφηθεί για να το λατρέψουν οι ... μυημένοι. Ήδη από τις συναυλίες το ξεχωρίσαμε οι ...θανασικοί και το είχαμε αγαπήσει. Η έμπνευση προέρχεται από την ταινία των αδερφών Ταβιάνι "Ο Σαν Μικέλε είχε ένα κόκκορα" (San Michele aveva un gallo, 1972),  η οποία με τη σειρά της διασκευάζει ένα διήγημα του Λέοντα Τολστόι. . Στην Ιταλία της δεκααετίας του 1910, ο  Τζούλιο Μανιέρι, γόνος εύπορης οικογένειας,  είναι αρχηγός μιας ομάδας αναρχικών η οποία παρά την αδυναμία της να πείσει τους χωρικούς να εξεγερθούν ενάντια στους τσιφιλικάδες, πραγματοποιεί  ούτως ή άλλως την εξέγερση την οποία έχει προγραμματίσει. Μετά την καταστολή της συλλαμβάνεται, καταδικάζεται σε θάνατο, εκτελείται εικονικά και μετά φυλακίζεται για μια δεκαετία σε αυστηρή απομόνωση. Χρόνια μετά, ενώ μεταφέρεται σε άλλη φυλακή, συαντιέται με  άλλους φυλακισμένους, κομμουνιστές, οι οποίοι

του αποκαλύπτουν ότι θεωρείται ξεπερασμένος, κι ο ίδιος και αυτό που πρεσβεύει, καθώς ο κομμουνισμός πλέον είναι εκείνος που θα οδηγήσει τους ανθρώπους στην ελευθερία.

  Οι αδερφοί Ταβιάνι υπήρξαν μέλη του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος και κατά την εποχή κατά την οποία γύρισαν την ταινία,   το ΙΚΚ αποτελούσε την ατμομηχανη του  "ευρωκομμουνισμού" (ένας κομμουνισμός με ανθρώπινο πρόσωπο, απαλλαγμένος από τις απολυταρχικές  στρεβλώσεις που επέφερε ο σταλινισμός), δηλαδή πριν εκπέσει  στη γελοιότητα της σημερινής "Ελιάς (και της ιταλικής εκδοχής της που με τις παραλείψεις της οδήγησε στον μπερλουσκονισμό  και της ντόπιας εκδοχής,  δηλαδή το  τραβεστί  ΠΑΣΟΚ των τελευταιών 35 χρόνων), έναν  δρόμο που ελπίζεται, μάλλον ματαίως, να μην ακολουθήσει ο ΣΥΡΙΖΑ. Ακόμα κι έτσι πάντως,προφανώς η ταινία απηχεί την άποψη του "επιστημονικού μαρξισμού"  (των κομμουνιστών δηλαδή) σχετικά με την επανάσταση, σύμφωνα με την οποία οι αναρχικές θεωρίες είναι ουτοπικές, ανέφικτες και ανεφάρμοστες. Από την άλλη βέβαια, διαγράφονται γλαφυρά τα αποτελέσματα της αρχικής εκείνης ρήξης μεταξύ του Προυντόν και του Μαρξ, η οποία έχει κάνει την ενότητα της αριστεράς όνειρο θερινής νυχτός, με αποτέλεσμα αναρχικοί και κομμουνιστές να απεχθάνονται βαθύτατα οι μεν τους δε και κάτι γελοιοδέστατα υποκείμενα που μιλάνε με τον Θεό να ετοιμάζονται να πουλήσουν, τούτη τη φορά, τις παραλίες σας , ενώ εσείς κοιμάστε... Διότι όπως γλαφυρά και εύστοχα σχολίαζε ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '70 ο Τζίμης Πανούσης: "Στην στεριά δεν ζει το ψάρι ούτε ο Κνίτης με φρικιά"...

  Για να επανέλθω, εν πάση περιπτώσει,  στη ταινία, οι αδερφοί Ταβιάνι, μολονότι τελικά δεν διακαιώνουν πολιτικά  τον ήρωα τους (είπαμε γιατί),  φαίνεται ότι δεν μπορούν να αντισταθούν στη συμπάθεια που τους προκαλεί το ανιδιοτελές, αν και (ή επειδή ακριβώς) δονκιχωτικό, του χαρακτήρα του και τον δικαιώνουν ηθικά. Κι αυτή η συμπάθεια διακρίνεται εύγλωττα στην ταινία. 

  Ο Θανάσης δεν ξέρω τι στάση κρατάει, αν εστερνίζεται τις ιδέες των αδερφών Ταβιάνι ή εκείνες του ήρωα του ή κάτι διαφορετικό,  περισσότερο αρμόδιος να απαντήσει είναι εκείνος... Σε κάθε περίπτωση όμως τον δικαιώνει και του δίνει μάλιστα το λόγο, ώστε σε πρώτο πρόσωπο να εκφράσει αυτά που ποτέ δεν φαίνεται να λέει αλλά όλοι νοιώθουμε...

   Για αυτό κι εγώ ήθελα να ασχοληθώ μαζί του. Τον ένιωσα ως μια αγνή και αμιγή περίπτωση καβαφικού θερμοπυλομάχου, έναν από τους 700 Θεσπιείς (ή κι εδώ), εναν Θερσίτη, έναν Κεμάλ -Γκάτσειο (sic) ή Ρασούλειο (ξανά sic). Δηλαδή πρότυπα ανιδιοτέλειας και ανθρωπισμού, διατεθειμένου να παλέψει για τις ευγενικές ιδέες των οποίων είναι φορέας, χωρίς να περιμένουν κανένα αντίτιμο για αυτές, ούτε καν την δόξα,  κι όντας προετοιμασμένα να υποστούν το όποιο κόστος μόνο και μόνο για λόγους αρχής, έστω κι αν γνωρίζουν ή οσμίζονται την αποτυχία τους. Σαν αυτό που  είχαν πει κι ένας  Ισπανός μαχητής του "Δημοκρατικού Στρατού" υποχωρώντας μετά την ήττα : "Μπορεί να χάσαμε τις μάχες, αλλά έχουμε τα καλύτερα τραγούδια".

    Εδώ και τέσσερα χρόνια, από τότε που κυκλοφόρησε,  ήθελα να φτιάξω ένα βίντεο στο τραγούδι χρησιμοποιώντας αποσπάσματα από την ταινία. Μόνο που όσο καιρό εγώ το σκεφτόμουν, ένας άλλος το έκανε... Οπότε έπρεπε να βρω κάτι άλλο για να έχει λόγο ύπαρξης το βίντεο. Αποφάσισα λοιπόν να τολμήσω, για δεύτερη φορά μόλις φορά, μια μετάφραση  με  "απελέκητα", που λέει κι Μακρυγιάννης, αγγλικά που έμαθα  το παλαί ποτέ στο Γυμνάσιο/Λύκειο Καρδαμύλης και όσα μετά έπιασα από δώ κι από κει ακούγοντας πολύ  μουσική και βλέποντας χιλιάδες ταινίες. Στη μετάφραση με βοήθησε τα μάλα η gia.des την οποία ευχαριστώ πολύ.  Ευχαριστώ, επίσης, την Μένια Ζούκα, την καθηγήτρια Αγγλικών του Γυμνασίου Μεθάνων, για τις μεταφραστικές κατευθύνσεις που μου έδωσε και την Μαρία Καραπατάκη, την καθηγήτρια Αγγλικών του Μουσικού Σχολείου Ρόδου, που επιμελήθηκε φιλολογικά και διόρθωσε τη μετάφραση. 

San Michele 

You don’t know who I am for I have been away for long

My tears dοn't mean anything to you

So recite to me what happened here

to hopefully gather once again the threads

Tell me those stories of yours

that make the reeds bend

at the edge of the fields and that, amid lull,

cool the farmers’ foreheads.

Tell me those stories of yours.

Show me pictures of these who were born on Sunday

and of those who have fallen out of the boat

just before it reaches the shore

because they don’t’ like their life anymore.

Tell me the songs you sing at dawn

when the lights in the square  go out

as well as in the afternoons after the praying

and before hanging around starts.

Tell me the songs you sing at dawn

Τell me if people keep on sitting on their heels

while looking at the fire

and if the most beautiful  women in the village

secretly breed eels under  their tongues .

Tell me if  the wolf of death still comes 

to the margins of the village in winters

and, while waving its tail, the milk coagulated

 inside the frightened breasts of the new mothers.

Tell me if he wolf  still comes to the margins of the village

Tell me if the bathtub - in which once

 I used to bathe by sun and by snow- was found

or the lock of hair that was kept from my first haircut by my mother

who still puts out the washing to dry.

Bakunin’s spittoon, the cast one,

comrades, has it been  found too?

so that I can spit inside with rage

for the new era makes me look like a cretin

You don’t know who I am for I have been away for long

Τους ελληνικούς  στίχους μπορείτε να τους δείτε εδώ